Divan Şiiri Nazım Şekilleri
Posted by bilgi-evi 27 Ocak 2007
Kaside
· Daha çok din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlerdir. Kaside şairlerine kaside-gü (kaside söyleyen), kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside yazan) denir. Kaside 6 bölümden oluşur:
Birinci bölüm 15-20 beyitliktir. Bu ilk bölüme, aşıkane duygular yer alıyorsa “nesib”, bahar, doğa, bayram gibi konulara değiniliyorsa “teşbib” adı verilir.
İkinci bölüm girizgah ya da girizdir. Genellikle tek beyitten oluşur ve burada şair medhiyeye (övgüye) geçeceğini bildirir. Girizgah konuya uygun ve nükteli olmalıdır.
Üçüncü bölüm medhiyedir. Bu bölümde asıl konu anlatılır. Beyit sayısı konuya ve şaire göre değişen medhiye bölümü kasidenin en sanatlı beyitlerini içerir.
Kasidenin dördüncü bölümü tegazzüldür. Tegazzül, 5-12 beyit arasında değişir. Kasidenin başında ya da sonunda yer alabilir. Bu bölüm her kasidede bulunmayabilir.
Beşinci bölüm fahriyedir. Şair bu bölümde de kendisini över.
Kasidenin son bölümü duadır. Bu bölümde önceki beyitlerde övgüsü yapılan kişi için dua edilir.
Kasideler, nesib bölümünde ele alınan konuya göre göre kaside-i bahariyye, kaside-i ramazaniyye, kaside-i hammamiyye olarak adlandırılır. Uyaklarına göre r harfi ile bitiyorsa kaside-i raiyye, l harfiyle bitiyorsa kaside-i lamiyye, m harfiyle bitiyorsa kaside-i mimiyye diye anlandırılır. Rediflerine göre de, tevhid, münacaat, methiye diye bölümlenir. Kasidenin en güzel beyiti “beyt-ül kaside”dir. Şairin adının geçtiği beyite ise “tac beyit” denir.
Gazel
· Divan edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir. Önceleri Arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adı verilen bir bölümü iken sonra ayrı bir biçim halinde gelişmiştir. Gazelin beyit sayısı 5-15 arasında değişir. Daha fazla beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir. Gazelin ilk beyti “matla”, son beyti ise “makta” adını alır.
Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra). Sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest ikinci dizeleri ilk beyitle uyaklı olur. Birden fazla mussarra beytin bulunduğu gazel “zü’l-metali”, her beyti musarra olan gazel ise “müselsel” gazel adıyla bilinir. İlk beyitten sonraki beyte “hüsn-i matla” (ilk beyitten güzel olması gerekir), son beyitten öncekine “hüsn-i makta” (son beyitten güzel olmalı gerekir) denir.
Gazelin en güzel beyti ise “beytü’l-gazel” ya da “şah beyit” adıyla anılır. Bunun yeri ya da sırası önemli değildir. Bazı gazellerin matlasını oluşturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlasının ikinci dizesi olarak yenilenmesine “redd’i-matla” denir. Şair mahlasını (şairin takma adı, ya da tanındığı ad) maktada ya da “hüsn-i” maktada söyler. Bu durumda beyit ikinci bir adla “mahlas beyti” ya da “mahlashane” olarak anılır. Şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına “hüsn-i tahallüs” denir.
Dize ortalarında uyak bulunan gazele musammat, sonu getirilmemiş ya da beyit sayısı 5’in altında bulunan gazellere de “natamam” gazel denir. Başka şairlerin birkaç dize ekleyerek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere “tahmis”, “terbi” adı verilir. Bütün beyitlerinde aynı düşüncenin ele alındığı gazeller “yekahenk gazel”, her beyti öncekinden ustalıklı biçimde söylenmiş gazeller de “yekavaz gazel” olarak adlandırılır.
Gazeller konularına göre de çeşitli isimlerle tanımlanır. Aşka ilişkin acı, mutluluk gibi içli duyguların dile getirildiği gazeller “aşıkane”, içki, yaşama boş verme, yaşamdan zevk alma gibi konularda yazılanlara “rindane” denir. Aşıkane gazellere en iyi örnek Fuzûlî’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi örnek ise Bâkî’nin gazelleridir. Kadınları ve ten zevklerini konu edinen gazeller ise, örneğin Nedîm’in gazelleri, “şuhane”, öğretici nitelikli gazellere, örneğin Nâbî’nin gazelleri, “hakimane gazel” denir.
Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu. Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır. Gazelleri makamla okuyan kişilere “gazelhan”, gazel yazan usta şairlere ise “gazelsera” adı verilir.
Gazel, Türk müziğinde ise şiirin bir hanende tarafından doğaçtan seslendirilmesidir. Sesle taksim olarak da bilinir.
Rubai
· Kendine özgü bir ölçüsü olan 4 dizelik (mısralık) nazım birimidir. Rubailerde birinci, ikinci, dördüncü dizeler uyaklı, üçüncü dize serbesttir. İki beyitlik kıtalar biçiminde yazılmış rubailer de vardır. Her dizesi birbiriyle uyaklı rubailere “rubai-i musarra” ya da “terane” adı verilir. Rubainin aruzun hezec bahrinden 24 kalıbı bulunur. Bunlardan mef’ûlü birimiyle başlayan 12 kalıba “ahreb”, mef’ûlün birimiyle başlayan öbür 12 kalıba da “ahrem” denir. Kalıpların sonu “faül” ya da “fa” birimiyle biter.
Rubainin her dizesi ayrı bir ölçüde olabildiği gibi, dört dizesi de aynı ölçüde olabilir. Türk divan şiirinde daha çok ahreb kalıbına rastlanır. Rubailer genellikle mahlassız şiirlerdir. Ve divan şairlerinin divanlarının sonunda rubaiyyat başlığı altında sıralanırlar. Bu türün tartışmasız en büyük şairi Ömer Hayyam’dır.
Türk edebiyatında Mevlana’nın Farsça yazdığı felsefi rubiler bu türün hızla yayılmasına neden oldu. Kara Fazlî, Fuzûlî 16. yüzyılda bu türün en usta örneklerini verdiler. Divan edebiyatında 17. yüzyıl rubainin altın çağı oldu. Azamizade Haletî, yazdığı bin kadar rubai ile en büyük Osmanlı rubai şairi olarak tanındı. Cumhuriyet döneminin en büyük rubai ustası ise Yahya Kemal Beyatlı’dır.
Musammat
· Ayrı bir nazım biçimi olmamakla birlikte gazeil ve bazı kasidelere uygulanan bir tekniktir, Bendlerden kurulu nazım biçimlerine (murabba, muhammes, müseddes, müsebba, müsemmem, mütessa, muaşşer, terbi, tahmis, taşdir, tesdis, tesbi, tesmin, tes-i, taşir, terkib-i bend ve terci-i bend) verilen genel addır. İlk bende geçen dize ya da beyitlerin, öbür bendlerin sonunda aynen yinelenmesiyle düzenlenen musammatlara mütekerrir musammat denir. İlk benddeki dize ya da beyitlerin, öbür öbür bendlerin sonundaki dize ve beyitlerle yalnızca uyak bakımından uyuşması durumunda musammat müzdevic musammat adını alır.
Terci-i bend / terkib-i bend
· Uyakları gazel biçiminde düzenlenmiş “hane” adı verilen 5-10 beyitlik şiir parçalarının (genellikle 5-12 hane) “vasıta” denen ve sürekli yinelenen bir beyit ile birbirine bağlanmasından oluşan nazım biçimidir. Vasıta beyitinin her hanenin sonunda değişmesi durumunda şiir terkib-i bend olur.
Müsemmem
· Sekiz dizeden oluşan bendler halinde yazılmış musammatlardır. Az kullanılmıştır. Divan edebiyatında en bilineni Şeyh Galib’in Esrâr Dede’nin ölümü üzerine yazdığı mersiyedir.
Tuyuğ
· Halk edebiyatındaki mani türüne benzer tarzda yazılmış musammatlardır. Tuyuk da denir. Çoğunlukla her beytinin birinci ikinci ve dördüncü dizeleri uyaklıdır. Sadece Türklere özgüdür. Aruzun sadece fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla yazılması nedeniyle rubai’den ayrılır. Bazen dört mısra birbiriyle kafiyeli olabilir.
Tahmis
· Bir gazelin her iki dizesinin başına aynı ölçüde üç dize ekleyerek oluşturulan nazım biçimidir. Tahmis genellikle başka bir şairin gazeline yapılırsa da, kendi gazellerinden tahmis oluşturan şairler de vardır. Başarılı bir tahmis’te asıl beyit ile eklenen dizeler anlam bakımından kaynaşmış olmalıdır. Başa eklenen üçer mısra gazelin matlası ile aynı kafiyede olur. Diğer beyitlere eklenen üçer mısra ise o beyitlerin ilk mısraları ile kafiyelidir.
Tardiye
· Beş dizelik bentlerden oluşan musammat türüdür.
Taşdir
· Tahmisin değişik bir şeklidir. Tahmiste bir başka şairin gazelinin her beytinin başına üç dize eklenirken, taşirde her beytin iki mısrasının arasına üç mısra eklenir. Taşdire “mutarraf tahmis” de denir.
Tesdis
· Terbî ve tahmise benzer. Ancak başka bir şairin yazdığı bir gazelin her beytinin üzerine dört dize daha ekleyerek altılı beyitler haline getirilmesiyle oluşur. Tesdis tek bir beyite de uygulanabilir. Divan edebiyatında çok az kullanılmıştır. Tahmis türünde olduğu gibi genellikle eksik gazellere uygulanır.
Tesbi
· Bir başka şairin bir gazelin her beytinin matlasına 5 dize daha eklenerek yedili beyitler haline getirilmesiyle kurulur. Tahmis ve tesdis türünde olduğu gibi genellikle eksik gazellere uygulanır. Tesbi de eklenen dizelerin kafiyesi, mevcut dizelerle aynıdır.
Taşir
· İkili dizelerler yazılmış bir gazelin her beytine 8 dize daha ekleyerek 10’lu beyitler haline getirilmiş gazel türüdür. Tahmis ve tesdis türlerinde olduğu gibi genellikle eksik gazellere uygulanır.
Tezmin
· İkili dizelerler yazılmış bir gazelin her beytine 6 dize daha ekleyerek 8’li beyitler haline getirilmesidir. Tahmis ve tesdis türlerinde olduğu gibi genellikle eksik gazellere uygulanır.
Muaşşer
· Aynı ölçüde onar dizelik bendlerden oluşan nazım biçimidir. İlk bendin on dizesi birbirleriyle, sonraki bendlerin ise ilk iki dizesi ilk bend ile uyaklıdır. İlk beytin son bendinin her bendin sonunda aynen yinelendiği muaşşerlere “mütekerrir muaşşer” denir. Bendlerin son beytinin ilk bendin uyağına uygun olarak her bendde değişmesiyle yazılan muaşşerler ise “müzdeviç muaşşer” adıyla tanımlanır.
Muhammes
· Aynı ölçüdeki beşer dizelik bendlerden oluşa nazım biçimi. İlk bendin 5 dizesi birbirleriyle, sonraki bendlerin son bir ya da iki dizesi ilk bend ile uyaklıdır. Son bir ya da iki dize, her bendin sonunda aynen tekrarlanıyorsa bu muhammese “mütekerrir muhammes”, bu dizelerin ilk bend ile yalnızca uyak yönünden uyuştuğu muhammeslere ise “müzdeviç muhammes” adı verilir. Bend sayısı 4-8 arasında değişir. Muhammeslerde çoğunlukla felsefi düşünceler, tasavvuf konuları ele alınır.
Murabba
· Aynı ölçüde dörder dizelik bendlerden oluşan nazım biçimidir. Murabbalarda ilk bendin dört dizesi birbirleriyle, sonraki bendlerin son dizesi ilk bendle uyaklıdır. Son dizenin her bendin sonunda aynen yinelendiği murabbalara “mütekerrir murabba” denir. Her bendin son dizesi ilk bendle yalnızca uyak açısından benzeşiyorsa murabba “müzdeviç murabba” diye tanımlanır. Murabbaların uzunlukları 4-8 bend arasında değişir. Konuları çoğunlukla dinsel ve didaktiktir. Övgü, yergi, manzum, mektup, mersiye gibi türlerde yazılmışlardır. Murabbalarda her vezin kalıbı kullanılabilir. Halk edebiyatımızdaki koşmalara benzerler.
Müseddes
· Aynı ölçüde altışar dizelik bendlerden oluşan nazım biçimidir. İlk bendin bütün dizeleri birbirleriyle, sonraki bendlerin bir ya da iki dizesi ilk bend ile uyaklıdır. İlk bendin son ya da son iki dizesi her bendin sonunda yinelenirse “mütekerrir müseddes”, sonraki bendler ile ilk bend yalnızca uyak yönünden benziyorsa “müzdeviç müseddes” adını alır. Müseddeslerin uzunluğu 5-8 bend arasında değişir. Konuları tasavvuf ve felsefedir.
Müstezat
· Arapça ziyade sözcüğünden gelir. Bir gazelin her dizesine bir kısa dize ekleyerek oluşturulan şiir biçimidir. Çoğunlukla aruzun “mef’ulü/ mefailü/ mefailü/ feulün kalıbı kullanılarak yazılırlar. Her dizeden sonra bu kalıbın ilk ve son birimleri olan mef’ulü/ feûlün kalıbına uygun bir kısa dize söylenir. Eklenen bu kısa dizeye ziyade denir. Ziyadeler dizeden sayılmadığı için iki uzun iki kısa dizeden oluşan 4 dize bir beyit sayılır. Kısa dizeler okunsa da okunmasa da beytin anlamı bir bütün oluşturur. Ziyadesi bir satırdan fazla olan müstezatlar da vardır. Tez ziyadeli müstezatlara “sade” çitf ziyadeli olanlara ise “çift” adı verilir.
Şarkı
· Divan şiirinde bestelenmeye uygun ölçü kalıpları ile yazılan ve çoğunlukla 4 dizelik bendlerden oluşan nazım biçimidir. Dörtlüklerden kurulan musammat da denebilir. Murabbaya benzer. 5 ya da 6 dizelik bendlerden de oluşabilir. Üçüncü dizeye meyan adı verilir. Ve bu dizenin anlam bakımından daha özlü olmasına dikkat edilir. Dördüncü dizeye ise nakarat denir. Aşk, sevgili, ayrılık, içki, eğlence gibi konularda yazılır. Divan edebiyatının ilk şarkı yazarı Naîlî-i Kadîm’dir. 28 şarkısıyla Nedîm de bu türün en güzel örneklerini vermiştir.
ata said
teşekkürler ödevimde çok yardımcı oldu
gamze said
ödevler çok güzel çok işme yaradı çok teşekkürler
Sinan said
Ya çok teşşekür ederim,divan şiirinde kullanılan nazım şekilleri benim dönem ödevimdi.Gerçekten çok hoş bir site bilgi bakımından da çok iyi içeriğide harika çok teşekkür ederim gerçekten çok yardımcı oldunuz,saygılarımla….
özge said
güzel olmuş yararlanmak için çok güzeel bence her lise öğrencisi okumalı
ersin said
mesneviye örnek
enver said
teşekkürler…..
enver said
konular biraz daha içerikli olması daha çok sitenize fayda saglayacaktır….tşklr
zerrin kaya said
herşey için teşekkürler bu günlük edebiyat ödevimde çok işime yaradı başka yerde bulamadıklarımı burada buldum emeği gecen herkese çok teşekkür ederim elinize sağlık
sedef said
ya nazım birimlri hakkında bilgi vermişiniz ama ses ve söyleyiş kafye redif hakkında bilgi vememişiniz
kadir7951986 said
çok güzel bir site ama örnekler ekleyerek bu siteyi zenginleştirebilirsiniz.
ebru said
güzel ama bize örnekler ve yazarlarını verirseniz daha iyi olur
CaNnn said
çok teşekkurler
CaNnn said
ALLAH RAZI OLSUN
merve said
gerçekten çok güzel bi site çok faydalı yarın sınavım var ve bunlardan çıkıcak çok yardımcı oldu bu site bana inşallah iyi bi not alırım AMİN
kerem said
sizi seviyorum ama neden
selman said
bir tane örnek verseniz eminim daha güzel olacaktır
batıkentli erdinç said
afferin size umarım yazılıda bizim manyak hoca sorarda yaparız . . .
batıkent lisesinden erdinç said
wallahi saolun biraz olsun işime yaradı
yasemin said
allah razı olsun da eksik bilgi var haberiniz olsun.
arif said
coooooooooooook gözel olmuş
şükriye said
ya gercekten cok ma cok tsk ederım ısıme cok yaradı ödevlrımın en ıyısını bulmak ıcın en guzel yer oldugunudan emınım
bayram said
kardes bu bılgı bıle bızı fazla sen ne dıyon bılgı etsıkmıs hehehehehe
orçun said
ödevler için çok iyi bir site bunlara hazırlaya teşekkür ederim
ezgiş said
ya süpre bi site edebiyat ödevlerimde çok yardımcı oluyo:)
yasemin said
çok iiama örnek istiyoruzzzzzzzzzzzz sağolun!
kAsIm said
bence bu sayfa ödevler için cok cok guzel bır seydır cocukların benım ödevime de cok yardımcı oldu cok tesekkur ederım.
kAsIm said
bence bu sayfa ödevler için cok cok guzel bır seydır benım ödevime de cok yardımcı oldu cok tesekkur ederım.
kAsIm said
varsa örenğiniz onuda ekleyin cunku saha iyi olr
CNS said
harbi tşk….yazılı öncesi ii geldi……
Bahadır said
Bence çok qüzeL oLmuş ama birşey eksik yani bu konuLarı şiir örnekLeriyLe ve yeni TürkçesiyLe tamamLasanız muhteşem oLurdu…
Gereqini arz ederim..
^^SayqıLar^^
EBRU said
çok ama çok teşekür ederim bizi bu ödevden kurtaranların ellerine yüreklerine saglık sizi seviyorusssss:)
feyaz said
wallahi normaldir iyiydir yani baki arkadaşım beğeniyorsa bande beğeniyorum… feyazda
2.mahmut said
ya burda koşma yok türkü yok ama dieerleri olsada çok kısalar bnce hiç ii deil
makbule said
çok güzel olmuş
eryaman lısesınden emre said
cok tesekkurler donem odevıme cok yardımcı oldunuz umarım hoca ınanır benım yaptıgımaa
multeci said
selamün aleyküm
kardeş saolasın ödevler güzel hazırlanmış fakat örnek olsa daha güzel olur
özellikle muhammes e nette aradım hiç bir yerde yok mübarek
Allah c.c raz ola
eren said
cok eşekkür ederim ama bu türlerin örneklerde verirseniz daha cok olacak güzel olacak
çiğdem said
ya benim yarına yetişmesi gereken ödevim var sitenize dini tasavvufi halk şiiri çeşitlerini de koyarsanız çok mutlu olurum benden sonra ihyiyacı olan arkadaşkar için ama onun dışında çok güzel bi site tebrik ederim
gereksiz said
yawfffff bu konuyu buraya koyan arkiler daha ayrıntılı yapsaydınız keşkem hocalar daha fazla bilgiye puan weriolar…bilginiz olsunn ve eksik konu warr:d nse emeğe saygı;)
şal arzu said
helal size thank you dönem ödevimden 5 çekersem keyfime diycek yok
burcuu said
bu siteyi çok begendim vede çok işime yaradıı saolun varolunn emegi geçen herkeseee 5 alırsamm göbük atçemm vallahh:D
merve said
dini tasavvufi halk şiiri hakıında bilgi vermemişsiniz
hüseyin said
çok teşekkürler bana çok yardımcı oldu ama birde örnek olsaydı çok iyi olacaktı…
can said
cok saolun ya cok işimize yaradı!allah ne muradınız varsa versin…..:)
yigit said
yazdıgınız hersey icin cok tesekkurler cok isime yaradı sınavda yararını gorecegime eminim elinize saglık
ece said
SÜPER YAZILIDAN 5 ALCAM ÇOK TEŞEKKÜREDERİM
talip said
gerçekten dersler için çok faydalı bir site teşekkürler
talip said
hazırlayana teşekkürler
Erhan said
bulamadıklarımı buldum teşekkürler…
merve said
çok teşekkür ederimm…bana nasıl yardım ettiğinizi bilemezsiniz 🙂 yazılım vardıı ve kaynaklarım okulda kalmış buradann çalıştımm çok saolunn… 🙂
gamze said
ya bana halk şiiri hakkında bilgi lazım… bunlarda gerekli ama o daha önemli:(:(
özkan said
ödevler çok işime yaradı teşekkürler
özkan said
sitenizi allah korusun
NESLİHAN said
edebiyat şiirleri çok güzel bizim şemsettin hocamız var çok ödev verir ama hakediyolar
ferat kapçak said
ya çok güzel bi siteeeeeeee yaaa
harun said
bu odev cok ısıme yaradı ALLAH RAZI OLSUN
harun said
bu odev cok ısıme yaradı ALLAH RAZI OLSUN site icn eyw
concon said
teşekkürler çok yardımcı oldu ya
nilgün said
aradığım bilgileri buldumm…yarın edebiyat dersimiz warr;)) bu konuları işliyoruzzda…çokk faydalandımm:) tesk…;-* iyi günler..
simone said
sağolun
esra 10/k said
ya süper bi site ama dini tasavvufi halk şiirlerini de açıklasanız tam süper olcak byyys 🙂 🙂
dewilkıng said
ya içerik hoş ama her nazım şeklinden birer tane örnek verseydiniz çok daha güzel olurdu!!! ama yinede sağolun
halil said
daha ayrıntılı olbilirdi
halil said
daha ayrıntılı olabilirdi
mustafa said
sizi o kadar iyi bulmadım daha güzel olabilirdi
EnEs ÖzDeMiR said
Allah razı olsun çok faydalı teşekkürler
tuğba said
ay çok güzel olmuş çok faydasını gördüm ben teşekkürler…
bilo said
çok güzelllllllll olmuş ellerinize sağlık
sedef said
çooooooooookkkkkkkk teşekkür ederim ödevim için çok yararlı oldunuz!
sedef said
ödevime yardımcı olduğunuz için çookk teşekkür ederim
DJ ZIKKIM said
Çok teşekkürler. Çok işime yaradı
sahra said
yaw bunları yapmışsınız madem neden örnek vermıosunuz ki
dönem ödevlerinde örnekler gerekli oluo zaten nnneeyyssssssseee
idare edcez artık nabalım…!!!???^^^”'((())))>>><<<;;;,,,amaaaaaaaaaaan hadi bye nese olmuş olmuş iiii benden bi aferini hakeddınız cnm dimi ama haksızlık edmıelim
çagrı said
gerçekten tskkk :d:D çoq gusel
Uğur said
hiç bi işime yaramadı bu siteye bukadar övgü niye anlamadım doğrusu.
esmer said
çok güzel bir site çok faydalandınm teşekürler elinize saglık byyy
ßeqüm said
cookk qzel cok teskkr edrm =D
salihrocker said
çok sağolun, çok işime yaradı…
salihrocker said
teşekkürler…
cihan said
ya güzel olmuşta şey divan edebiyatının kollarınıda ayırsaydınız keşke daha ii olurdu..:)
kübra said
güzel olmuş teşekkür edrim..
cihat said
knk çok teşekkürler süper oooolmuş
cihat said
knk bana türk şiirlerinde kullanılan nazım şekiillerini bulabilirmisin ??????